هميشه يکي از دغدغه هاي بزرگ والدين، مساله تحصيل و موفقيت درسي فرزند شان است. گاهي در بعضي خانواده ها مي بينيم که بعضي از کودکان بدون هيچ علت موجه و معلومي، ناگهان از درس و مدرسه و دانشگاه دل زده مي شوند و رغبت چنداني به تحصيل نشان نمي دهند. گاهي برخي معلمان به والدين يک دانش‌آموز مي گويند که فرزند شما در کلاس درس، توجه و تمرکزي روي درس ندارد و زياد دچار افت تحصيلي مي شود. شايد براي بسياري از والدين، قبول اين واقعيت، غير قابل تصور باشد که در بسياري از اين موارد، يکي از علل مهم اين مسايل مي تواند اختلالات تغذيه اي و کمبود دريافت برخي از مواد مغذي باشد. در اين خصوص برليانت بزرگمهر، مسئول کميته آموزش همگاني انجمن تغذيه ايران، حرف هاي جالبي دارد که شنيدنش خالي از لطف نيست.
به گفته خانم بزرگمهر، امروزه تحقيقات و بررسي هاي گسترده اي در کشورهاي مختلف از جمله ايران انجام شده که تاثير مهم و قابل توجه تغذيه را در افزايش بازدهي هوشي، قدرت يادگيري و تمرکز به اثبات رسانده اند.
يادتان نرود که مهارت هاي فوق مربوط به چگونگي فعاليت سيستم عصبي هستند زيرا سلول‌هاي عصبي مواد لازم براي فعاليت روزانه شان را از غذاي مصرفي دريافت شده در هر روز تامين مي کنند. به علاوه، در ميان ضروري ترين ها مواد مغذي وجود دارند که موثرتر بوده و اثرات اختصاصي تري به دنبال دارند.
پس باهوش ها چه مي خورند؟
خانم بزرگمهر در اين باره مي گويد، اين بحث مي تواند دو سوال را در ذهن شما ايجاد کند، سوال اول اين که کدام يک از مواد مغذي در تقويت فعاليت هاي فکري تاثير بيشتري دارند؟ و در پاسخ به آن بايد گفت اصولا تغذيه کافي، متعادل و متنوع تاثير مهمي در حفظ عملکرد سيستم عصبي و بازده آن يعني فعاليت هاي فکري شامل قدرت يادگيري، تمرکز و حافظه دارد اما در اين ارتباط به چند ماده مغذي اختصاصي تر اشاره مي کنيم. اين مواد مغذي عبارت هستند از کربوهيدرات ها، ويتامين هاي گروه B، ويتامين C، اسيدهاي چرب امگا 3 و املاحي مثل يد، فسفر و آهن.
خشت اول، دوران جنيني
حتما مي پرسيد که از چه سني و در چه مواقعي از عمر، تغذيه اثرات مهم تري در افزايش کارايي هوشي، قدرت تمرکز و يادگيري به عهده دارد؟ خانم بزرگمهر در پاسخ به اين سوال معتقد است که تغذيه از دوران جنيني تا پايان عمر در حفظ فعاليت سيستم عصبي دخيل بوده و هر نوع اختلالي در دريافت مواد مغذي فوق‌الذکر مي تواند به اين امر لطمه وارد سازد.
از آنجايي که سيستم عصبي شخص در دوران جنيني تشکيل شده و تکامل پيدا مي کند لذا تغذيه مادر در دوران بارداري تاثير مهمي در تشکيل يک سيستم عصبي سالم به عهده دارد. به عنوان مثال مادراني که در دوران بارداري و قبل از آن در معرض کمبود شديد يُد قرار مي گيرند تشکيل و تکامل سيستم عصبي جنين شان دچار اختلال مي شود و چنانچه اين کمبود سريعا جبران نشود، نوزاد با عقب‌افتادگي ذهني به دنيا خواهد آمد که اين عارضه را اصطلاحا کرتينيسم مي گويند و اختلالاتي است که تا آخر عمر گريبان گير کودک خواهد بود. همچنين اسيدفوليک و اسيدهاي چرب امگا 3 نيز در تشکيل و تکامل سيستم عصبي نقش به سزايي دارند. البته همان گونه که گفته شد، تاثير تغذيه در دوران بارداري در حفظ سلامت سيستم عصبي جنين و نوزاد بسيار مهم و انکارناپذير است و هر نوع اختلالي در تغذيه مادر در اين دوران مي تواند اثرات جدي و گاه جبران ناپذيري به کودک وارد سازد.
کربوهيدرات ها، اول
اما در ارتباط با نقش و وظايف اختصاصي مواد مغذي در بازدهي هوش و حافظه خانم بزرگمهر اين چنين توضيح مي دهد، کربوهيدرات ها (مواد قندي - نشاسته اي) سوخت اختصاصي سلول هاي عصبي هستند. اين سلول ها انرژي مورد نياز خود را به طور معمول از کربوهيدرات ها دريافت مي کنند لذا لازم است اين دسته از مواد مغذي، به ميزان لازم و کافي در اختيار فرد قرار گيرند. نکته قابل توجه ديگر آن است که کربوهيدرات ها قادر به ذخيره طولاني در بدن نيستند بنابراين چنان چه انسان به مدت طولاني از مصرف شان محروم باشد دچار عوارض عصبي از جمله کاهش قدرت يادگيري، تمرکز و ضعف حافظه مي شود.
در اينجا لازم است تاکيد شود که دو دسته از افراد معمولا در معرض خطر کمبود اين دسته از مواد مغذي (کربوهيدرات ها) و اختلالات ناشي از آن قرار مي گيرند: اول افرادي که صبحانه ميل نمي کنند و دوم افرادي که رژيم هاي لاغري غلط مي گيرند.
مصرف نکردن صبحانه!
همان گونه که اشاره شد، کربوهيدرات ها فقط به مدت کوتاه در بدن قابل ذخيره هستند و افرادي که صبحانه ميل نمي کنند دچار افت قندخون يا هيپوگليسمي مي شوند که از عوارض مهم آن کاهش قدرت يادگيري، ضعف حافظه و کاهش قدرت تمرکز است، البته عوارض عصبي ديگري مانند خستگي، سستي و بي حالي و بي ميلي به کار و تحصيل نيز گريبان گير فرد مي شود. اين عارضه براي همه افراد به خصوص کودکاني که در مرحله يادگيري هستند و فعاليت فکري شديد دارند مي تواند بسيار زيان آور باشد. همچنين براي افرادي که کار فکري دارند مانند دانشجويان، اساتيد دانشگاه و معلمان و دبيران، حسابداران و ساير افرادي که کار فکري مي کنند و نياز به تمرکز زياد دارند. به گفته خانم بزرگمهر، افرادي که از رژيم هاي لاغري غلط نيز پيروي مي کنند، احتمال دارد با کم‌هوشي روبه رو شوند. زيرا برخي از افراد که تمايل به کاهش وزن دارند به طور خودسرانه از رژيم هاي لاغري غلط پيروي مي کنند که يکي از انواع آن حذف کامل و يا محدود کردن شديد کربوهيدرات ها در برنامه غذايي روزانه است. به طوري که حذف آن از برنامه غذايي و يا محدود کردن شديد آن، لطمات زيادي را به شخص وارد مي سازد که يکي از اختلالات شايع آن، عوارض عصبي شديد، از جمله کاهش قدرت يادگيري، ضعف حافظه و عدم تمرکز است.
در اينجا ذکر دو نکته ضروري به نظر مي رسد:
اول اين که از بين کربوهيدرات ها کدام يک از انواع آن بهتر است براي مصرف انتخاب شوند؟
پاسخ آن است که براي تامين انرژي از کربوهيدرات، بهتر است بيشتر از مواد غذايي نشاسته‌اي مانند نان، برنج، ماکاروني، گندم، جو و ذرت استفاده شود زيرا اين مواد علاوه بر تامين انرژي نياز به بسياري از ريزمغذي هاي ضروري را نيز برطرف مي کنند.
دوم اينکه مقدار مصرف کربوهيدرات ها اهميت زيادي دارد.
چنانچه در مصرف شان افراط شود موجب افزايش وزن و چاقي شده و به شکل ديگري زيان بار خواهند بود. از اين رو، انرژي حاصل از کربوهيدرات ها بايد 45 تا 60 درصد کل کالري روزانه را به خود اختصاص دهد نه بيشتر.
هفته نامه سلامت
