دکتر محمد خازني فر

متخصص جراحي استخوان و مفاصل

تغذيه در تمام بيماريهاي ارتوپدي نقش مؤثر دارد. حتي من فکر مي کنم به خصوص در اين رشته از بيماريها به لحاظ اهميتي که در استحکام استخوانها وقوام و دوام عضلات دارد جايگاه مهمتري دارد. يعني اگر بتوانيم مريضي را زودتر راه بيندازيم تا به زندگي عادي خود بپدازيد ، هم به خود بيمار و هم به خانواده او کمک زيادي کرده ايم به عبارت ديگر اگر تغذيه بتواند اين نقش را ايفا کند که مي کند. قدم خيلي مهمي در درمان بيماريها برداشته ايم و مهمتر اين که اگر از اين طريق بتوانيم کاري کنيم که افراد کمتر بيمار شوند و کمتر بيکاريهاي عضلاني و استخواني پيدا کنند مسلما کمک زيادي به اجتماع کرده ايم. به همين لحاظ تمام انجمن هاي پزشکي که با استخوان و عضلات سر و کار دارند مثل انجمن هاي ارتوپدي و روماتولژي، و انجمن هايي که با غدد داخلي ارتباط دارند و احيانا با افراد مسن و درمان بيماريهاي خاص اين سنين سر و کار دارند کوشش مي کنند به راه کارهايي برسند که استخوان ها و عضلات بيشتر کار کنند و ديتر از کار بيفتد و عارضه پيري، ناتواني و از کار افتادگي و زمين گير شدن و در خانه ماندن عقب بيفتد.

تغذيه اي که بتواند اين نقش مهم را ايفا کند چه ويژگي هايي بايد داشته باشد ؟

براي يک فرد عادي سالم يک پايه معمولي در تغذيه کافي است. البته عواملي که باعث مي شود بدن انسان سلامت بماند و مسيرعادي حيات را طي کند فقط تغذيه نيست بلکه عوامل ديگري به اين روند کمک مي کند ولي از نظر تغذيه آنچه در راس قرار مي گيرد، غذاهايي است که کالري مورد نياز را تامين نمايد و هر چه بيشتر پروتئين و کلسيم داشته باشد و در مقابل مواد قندي، نشاسته اي و چربي کمتر داشته باشد. يعني اساس کار را بر اين مي گذاريم که به مقدار کافي ويتامين و کلسيم به فرد برسد تا آنچه در اثر فعاليت تحليل مي رود جبران گردد.

دربيماريهايي مثل پوکي استخوان و نرمي عضلات و مشکلاتي که در مفاصل وجود دارد آيا تغذيه و برنامه غذايي مناسب هر بيماري لازم است يا...؟

اگر کسي بيمار باشد. يعني از نظر استخواني و عضلاني مشکلاتي داشته باشد معمولا اشکالات طبقه بندي مي شوند. مسلما رژيم غذايي هم با توجه به آن مشکلات متفاوت خواهد بود. واقعيت اين است که هر چه سن بالاتر مي رود احتمال تحليل روي و پوک شدن استخوان ها بيشتر مي شود که البته ما نمي توانيم از اين رخ داد کاملا جلوگيري کنيم اما مي توانيم از طريق مواد غذايي که کلسيم فراوان دارند مثل مواد لبني و ميوه و سبزيها روند آن را کند تر کنيم و بازسازي استخوان ها را تا حدي سريع تر کنيم. البته فعاليت در کنار اين تغذيه مي تواند کمک مؤثري باشد. يعني کلسيمي که وارد بدن مي شود، جذب و تمرکز آن در استخوان يک دوره يا گردش خاص دارد و انجام اين گردش به فعاليت فردي بستگي دارد در خيلي از کشورهاي غربي ديده مي شود که آدم هايي به خاطر موقعيت آب و هوايي و موقعيت اجتماعي در گوشه اي نشسته اند و هر ساعت انواع قرص هاي ويتامين و کلسيم را مصرف مي کنند اما چون حرکت و فعاليت ندارد تاثيري را که مي خواهند نمي گيرند. پس علاوه بر مواد غذايي حرکت و فعاليت هم يک فاکتور مؤثر در تامين سلامت است. يک عامل ديگر نور آفتاب است يعني کساني که در محيط باز و در معرض تابش مستقيم نور آفتاب هستند به طرز چشم گيري نسبت به کساني که در محيط بسته و بدون آفتاب زندگي يا کار مي کنند از نظر تحليل رفتن استخوان ها و مشکلات عضلاني و استخواني و پيري زودرس تفاوت دارند. به عبارت ديگر راز جوان ماندن و حفظ سلامت استخوانها و عضلات و مفاصل در سه کلمه است فاليت، کلسيم به صورت مواد غذايي و نور آفتاب.

کدام يک از مواد غذايي کلسيم بيشتري دارند؟

سر دسته مواد غذايي کلسيم دار لبنيات است . مثل انواع مختلف پنير، جالب است بدانيد پنيرهاي مختلف مقدار کلسيم متفاوت دارند. مثلا مقدار کلسيم موجود در پنير ليقوان با مقدار کلسيم يک پنير معمولي فرق مي کند. انواع شير و ماست نيز کلسيم فراوان دارند. در ميوه جات، مرکبات کلسيم زيادي دارند. معولا پرتقال را به خاطر وجود ويتامين ث مي خوردند در حالي که کلسيم آن به مراتب بيشتر است. نارنگي و گريپ فروت هردو کلسيم زيادي دارند. گلابي کلسيم کمي دارد. سيب کالري دارد. ويتامين دارد ولي کلسيم آن کم است. در سبزيجات، کاهو، اسفناج، نخود فرنگي و هويج کلسيم زيادي دارند هويج بيشتر از ويتامين کلسيم دارد. البته آن قدرها هم لازم نيست آدم ها دائما دنبال آن باشند که چه چيزي کلسيم دارد و چه چيزي کلسيم ندارد. هدف شناخت است و اينکه آدم نيازش را بشناسد. اين نکته راهم يادآوري کنم که مصرف زيادي کلسيم هم مي تواند عوارضي مثل سنگ کليه را به دنبال داشته باشد.

نيازهاي غذايي از نظر جنسيت هم تفاوت دارد؟

مسلما تفاوت زيادي دارد اختلاف هورموني که بين آقايان و خانم ها وجود دارد و مسئله يائسگي در خانم ها و تغييراتي که از نظر هورموني و ترشحات و اين که مقدار تحليل رفتن استخوان ها در آنها بيشتر مي شود. دلايل اين تفاوت از نظر جنسيت است. عده اي از پزشکان در اين مواقع هورمون تراپي را پيشنهاد مي کنند و يا کلسيم خوراکي تجويز مي کنند و عده اي ديگر به خصوص پزشکان گروه ارتوپدي معتقدند اگر اين افراد فعاليت زياد داشته باشند و کلسيم را به صورت مواد غذايي و اگر لازم باشد به صورت دارو مصرف کنند و البته ار نور آفتاب هم بهره مي گيرند عوارض يائسگي و مشکلات استخواني ناشي از سن پيري را کمتر مي بينند. و يک مسئله بسيار مهم ميزان وزن است. يعني هر چه وزن بيشتر باشد. فعاليت کمتر مي شود و هر چه فعاليت کمتر شود سيکل معيوب تري در ساخت استخوان به وجود مي آيند بنا براين افراد به طرف سن پيري مي روند حتما بايد وزنشان را متعادل نگه دارند و فعال تر باشند تا از نظر ساخت استخوانها و مفاصل جوان تر بمانند و ديرتر به پيري برسند.

تغذيه در روند رشد کودکان و نوجوانان تا چه حد تاثير گذار است؟

بدون شک هم تغذيه ، خاصه ويتامين و کلسيم و هم نور آفتاب در رشد نوزاد و در سنين اوليه کودکان مؤثر است عوارضي که در اثر سوء تغذيه پيش مي آيد ف در مرحله نخست مربوط به کمبود کلسيم است که هم در رشد طولي و هم در کيفيت ساخت استخوان تاثير بسياز دارد و متاسفانه اگر چنين پايه اي گذشته شود و استخوان ها دچار عوارضي شود تا آخر عمر همراه فرد خواهد ماند. بنا براين در دو مرحله سني کلسيم و ويتامين D و تغذيه خوب در نگهداري از استخوان و مفاصل بسيار مهم است يکي مرحله قبل از بلوغ و يکي سنيني که فرد به طرف يائسگي و پيري مي رود.

بد نيست بانيد مردها هم دچار يائسگي مي شوند اما يائسگي در زنان چشم گير تر است. يعني همان دوراني که خانم ها مي گذرانند براي مردها هم پيش مي آيد ولي چون مردها معمولا فعال تر از خانم ها هستند کمتر به چشم مي آيد و به نظر مي رسد که خانم ها بيشتر در خطر هستند و بايستي بيشتر به سلامت خود توجه داشته باشند مخصوصا از جهت افزايش وزن بايستي جدا مراقبت نمايند چون ساختمان بدن خانم ها، زانو، کمر، لگن و مچ پاي آنها براي وزن زياد ساخته نشده و آسيب پذير تر است.

برنامه غذايي در طول درمان

البته توجه به برنامه غذايي مرحله اول درمان است و ما ارتوپد ها معمولا حتي براي درمان پوکي استخوان و نگه داشتن استخوان در حد مطلوب کمتر دارو مي دهيم و بيشتر تذکرات ما روي غذا و فعاليت هاي فيزيکي، نرمش و ورزش است. البته گاهي دارو هم تجويز مي کنيم ولي دارو کافي نيست هم چنان که پاي بخاري نشستن و دارو خوردن هم هيچ کمکي نمي کند.
توصيه براي خانواده

توصيه من به بيماران و همه خانوده ها معمولا دو کلمه است که اگر به همين دو کلمه توجه کافي بشود شايد خيلي ها نياز به مراجعه به پزشک را نداشته باشند. اين دو کلمه وزن و ورزش است که توجه به آن بسيار ساده است. به نظر من مسائلي مثل گرفتاري، بچه داري، کار بيش از اندازه، بهانه اي بيش نيست. و فکر مي کنند در هر شرايطي هم از نظر اقتصادي، هم از نظر اجتماعي مي توانند به اين نکته توجه داشته و ضمن رعايت اصل تغذيه سالم از ورزش هم خودداري نکنند. منظور از ورزش، ورزش سنگين باشگاهي نيست راه رفتن ساده و داشتن يک دمبل ساده در خانه و هفته يکي دو روز به کوه و استخر رفتن هم مي تواند کار ساز باشد.